1204 Η Αιτωλία από το 1204 (κατάληψη Κωνσταντινούπολης από Φράγκους) ανήκει στο Δεσποτάτο της Ηπείρου.
1348-1355 Εισβολή του Σέρβου Στέφανου Δουσάν στην Αιτωλία και την Ακαρνανία
1385 H Αιτωλία περνά στην κυριαρχία των Οθωμανών
1571 Η γέννηση της Πόλης
Μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) μνημονεύεται το Μεσολόγγι, όταν αναδεικνύεται η στρατηγική του θέση. Μέχρι τότε αναφέρεται μόνο ως ιχθυοτροφείο με μικρό συνοικισμό αλιέων από νησιά και πειρατών.
1684 Eπιτυχημένη εκστρατεία του Φρ. Μοροζίνη στη Ν.Δ. Ελλάδα (πλην της Αιτωλοακαρνανίας) και τα Ιόνια νησιά. Το Μεσολόγγι εξαιτίας της θέσης του (αν και υπό οθωμανική κυριαρχία) αναπτύσσεται στα χρόνια που ακολουθούν και επωφελείται από τα οικονομικά μέτρα των γειτόνων του Βενετών.
1684-1688 Το Μεσολόγγι είναι εκτεταμένος οικισμός (300 κεραμοσκεπών οικημάτων). Παράγει προϊόντα υψηλής ζήτησης και διαθέτει εμπορικό στόλο.
1689-1690 Η πρώτη καταστροφή της πόλης.
Από την εκδικητική μανία του Μανιάτη πειρατή Λιμπεράκη Γερακάρη. Η πόλη καίγεται, μεγάλος αριθμός αιχμαλώτων κατοίκων.
1714 Το Μεσολόγγι υφίσταται μεγάλες καταστροφές από τον Τουρκο-Βενετικό πόλεμο.
1760 Ιδρυση Παλαμαϊκής Σχολής με 300 μαθητές
1762 Ίδρυση “σχολής ελληνικών Μαθημάτων”, από το Πατριαρχείο
1770-1774 Ρωσο-τουρκικός πόλεμος.
Το Μεσολόγγι επαναστατεί με τις πρώτες οχυρώσεις στην πόλη και στις νησίδες της Λιμνοθάλασσας. Η Επανάσταση στην Ελλάδα καταπνίγεται.
1774-1805 Μετά την μεγάλη καταστροφή σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την οικονομία της πόλης και της περιοχής είναι οι εξής:
- Η πτώση των Βενετικών κτήσεων στους Οθωμανούς (1797)
- Ο Aγγλο-γαλλικός ανταγωνισμός στις θάλασσες μέχρι την πτώση του Ναπολέοντα (1814)
- Ο Αλή-Πασάς παίρνει υπό την κυριαρχία του το Σαντζάκι του Κάρλελι επομένως και το Μεσολόγγι (έναν από τους 6 καζάδες της περιοχής) και εφαρμόζει αρπακτική πολιτική (1804)
- 1805-1826: Το Μεσολόγγι αναπτύσσεται σταθερά τραυματισμένο από τις καταστροφές και αντιξοότητες. Έχει 6.000 κατοίκους 350 οικογένειες (οι 40 είναι μουσουλμανικές) και πάνω από 800 οικίες. Ζει από τη ναυτιλία και το εμπόριο.
4 Ιανουαρίου 1821
H Δικαστική Εξουσία στο Μεσολόγγι
- 1821: Η συνέλευσις Δυτικής Χέρσου Ελλάδος ψηφίζει τον Οργανισμό Δυτικής Χέρσου Ελλάδος
- 1822: Δικαστήριον Θαλάσσιον
- 1823 Φεβρουάριος: Πρώτον Δικαστήριον Αιτωλίας
- 1824 Ιανουάριος: Δικαστήριον των Εκκλήτων Φροντιστήριο της Θαλάσσης (λιμεναρχείο)
- 1824 Φεβρουάριος: Οδηγίαι των Δικαστηρίων (90 άρθρα)
20 Μαΐου 1821
Το Μεσολόγγι κήρυξε την επανάσταση στις 20 Μαΐου 1821 με τον οπλαρχηγό Δημήτριο Μακρή.
1822
31 Δεκεμβρίου 1822
Πρώτη πολιορκία Μεσολογγίου από Ομέρ-Βρυώνη, Κιουταχή και Γιουσούφ-πασά (ο τελευταίος από τη Θάλασσα)
Aύγουστος 1823 Ο Θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη
Ο Μάρκος Μπότσαρης, γνωστός ως «αετός του Σουλίου» αιφνιδιάζει τον Μουσταή Πασά, που είχε στρατοπεδεύσει με 5.000 Τουρκαλβανούς στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου. Στο πλευρό του βρίσκονταν 450 Σουλιώτες και ο Σουλιώτης οπλαρχηγός, Κίτσος Τζαβέλας. Σκοπός τους ήταν να ανακόψουν την πορεία των Οθωμανών προς τη δυτική Ρούμελη. Μόλις νύχτωσε οι Έλληνες όρμησαν προς το στρατόπεδο. Παρά την αριθμητική υπεροχή των Τούρκων, κατάφεραν να σκοτώσουν αρκετούς . Ο Μπότσαρης παρ’ ότι ήταν πληγωμένος στο στομάχι, κατευθύνθηκε στη σκηνή του Μουσταή Πασά, την οποία φρουρούσαν χιλιάδες Τουρκαλβανοί. Τότε, ένα βόλι τον βρήκε στον κρόταφο και πέθανε πάνω στην έφοδο. Το μοιραίο βόλι που κόστισε τη ζωή στον Σουλιώτη αγωνιστή, μαζί με αιματοβαμμένο κομμάτι από τον κεφαλόδεσμό του, εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στο κτίριο της παλαιάς Βουλής.
Η πορεία προς το Μεσολόγγι
Αμέσως μετά τον θανάσιμο τραυματισμό του Μπότσαρη, οι Σουλιώτες σταμάτησαν τη μάχη για να τον κηδέψουν στο Μεσολόγγι. Η πομπή που τον μετέφερε στο Μεσολόγγι ήταν εντυπωσιακή, σύμφωνα με τον Γάλλο Φιλέλληνα Φρανσουά Πουκεβίλ. Ο νεκρός ήταν καλυμμένος με κυανή χλαμύδα….
Πρώτοι περπατούσαν οι Τούρκοι αιχμάλωτοι, ακολουθούσαν τα αιχμαλωτισμένα άλογα των αξιωματικών και 54 σημαίες των εχθρών. Αρχικά πέρασαν από τη μονή Προυσσού, όπου βρισκόταν ο Καραϊσκάκης, ο οποίος τον ασπάστηκε και ανέφερε: «Άμποτε ήρωα Μάρκο, κι’ εγώ από τέτοιο θάνατο να πάω». Κατ’ άλλους του είπε : ««Ωρέ, σαν τον Μάρκο ήρωα γυιό, μάνα δεν ματαγεννάει»
Ο Καραϊσκάκης τον εκτιμούσε ιδιαίτερα και τον είχε περιγράψει ως εξής: «Ο Μάρκος ήταν τρανός. Είχε νου που δεν είχε άλλος. Είχε καρδιά λιονταριού και γνώμη δίκαιη σαν του Χριστού. Εμείς όλοι, ούτε στο δάχτυλό του δεν φθάνουμε»….
Ο Διονύσιος Σολωμός είχε παρομοιάσει την κηδεία του με την ταφή του Έκτορα στην Τροία. Ο Αμερικανός φιλέλληνας Fitz-Greene Halleck του αφιέρωσε το ποίημα «Μάρκος Μπότσαρης» που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 1825. Απόσπασμα του ποιήματος:…
«Μεσάνυχτα, μες στου δάσους τις σκιές
Ο Μπότσαρης παράταξε τους Σουλιώτες του,
Αφοσιωμένους, χαλύβδινους σαν τις δοκιμασμένες τους λεπίδες,
Ήρωες στην ψυχή και στο σώμα.
Εκεί είχαν σταθεί των Περσών οι χιλιάδες,
Εκεί η ευτυχής γη είχε πιει το αίμα τους
Στις Πλαταιές μιαν αρχαία μέρα.
Και τώρα εκεί έπνεε ο ίδιος στοιχειωμένος αέρας,
Οι γιοι των προγόνων, εκείνων που νίκησαν εκεί,
Με το χέρι έτοιμο να χτυπήσει και την ψυχή να τολμήσει,
Τόσο γρήγορα, τόσο μακριά… Όπως εκείνοι.
Πάλεψαν – σαν γενναίοι άνδρες, πολλήν ώρα και καλά.
Σώριασαν σ’ εκείνο το χώμα σφαγμένους μουσουλμάνους,
Νίκησαν – αλλά ο Μπότσαρης έπεσε Αιμόφυρτος.
Οι λιγοστοί του σύντροφοι που σώθηκαν
Είδαν το χαμόγελό του όταν αντήχησαν δυνατές οι ζητωκραυγές τους,
Και το κόκκινο πεδίο κερδήθηκε.
Έπειτα είδαν στο θάνατο τα βλέφαρά του να κλείνουν,
Ήρεμα, σαν για ανάπαυση μιας νύχτας,
Όπως τα λουλούδια στο λιόγερμα».
Η θυσία του Μπότσαρη για την ελευθερία συγκίνησε το έθνος και τους φιλέλληνες. Ο ζωγράφος Ντελακρουά ζωγράφισε δύο φορές τον πίνακα: «Ο Μπότσαρης αιφνιδιάζει τους Τούρκους»….
Ο Λόρδος Βύρωνας που επισκέφτηκε το Μεσολόγγι την επόμενη χρονιά του θανάτου του, πλησίασε το μνήμα του και ορκίστηκε να δώσει και τη ζωή του για την ελευθερία της Ελλάδας.
Ο Μπότσαρης πέθανε σε ηλικία μόλις 33 ετών και ήταν ένας ανιδιοτελής ήρωας, που πολέμησε με θάρρος για την ανεξαρτησία. Δεν τον ενδιέφεραν τα αξιώματα και απόδειξη ήταν όταν τον έχρισαν στρατηγό του ελληνικού ξεσηκωμού, έσκισε το δίπλωμα και είπε: «Όποιος είναι άξιος, παίρνει το δίπλωμα αύριο μπροστά στον εχθρό!»
Πηγή: mixanitouxronou.gr
10 Αυγούστου 1823 Ταφή Μάρκου Μπότσαρη στο Μεσολόγγι
“Την δε 10 αυγούστου μετεκομίσθη ο νεκρός του Μάρκου εις Μεσολόγγι όπου εκηδεύθη λαμπρώς· μέγα δε πένθος καθ’ όλην την Ελλάδα διήγειρεν ο θάνατός του, θεωρηθείς δικαίως εθνικόν δυστύχημα”, Σπυρίδων Τρικούπης
30 Νοεμβρίου 1823 Ανεπιτυχής επιχείρηση πολιορκίας από Ομέρ Βρυώνη και Μoυσταφά πασά (γνωστή άτυπα και ως Β’ Πολιορκία)
1 Ιανουαρίου 1824 Εκδίδεται το πρώτο φύλλο των “Ελληνικών Χρονικών” με αρχισυντάκτη τον Ιω. Ιακ. Μάγερ και τυπογράφο τον Δημήτριο Μεσθενέα.
4 Ιανουαρίου 1824 Άφιξη Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι
Στο Μεσολόγγι ο Βύρων έφτασε στις 4 Ιανουαρίου 1824. Η υποδοχή από τους Μεσολογγίτες ήταν θερμή, σε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού. Στην παραλία περίμεναν οι αρχές της πόλης, ο κλήρος, οι καπετάνιοι με τους στρατιώτες τους, και ο συγκινημένος λαός. Τον Βύρωνα φιλοξένησε στο σπίτι του ο πρόκριτος Χρήστος Καψάλης.
19 Απριλίου 1824 Θάνατος του Λόρδου Βύρωνα
“Έδωσα τα πάντα για την Ελλάδα, τώρα της δίνω και τη ζωή μου”. Ο 36χρονος Λόρδος Βύρωνας πεθαίνει στο Μεσολόγγι, ενώ πολεμούσε για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε το ποίημα ” Εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάϋρον”
“Άκου, Μπάϋρον, πόσον θρήνον
κάνει, ἐνω σε χαιρετά,
η πατρίδα των Ἑλλήνων.
Κλαίγε, κλαίγε, Ἐλευθεριά”
15 Απριλίου 1825 Έναρξη Τρίτης Πολιορκίας του Μεσολογγίου
Ήταν 15 Απριλίου του 1825, όταν στον κάμπο του Μεσολογγιού φάνηκαν οι πρώτοι στρατιώτες του Κιουταχή. Οι Μεσολογγίτες είχαν προλάβει πίσω από την πρώτη τάφρο ν' ανοίξουν μια δεύτερη, μαζί κι ένα ακόμη χαράκωμα.
1823-1825 ολοκλήρωση οχυρωματικών έργων (ανάχωμα-τάφρος-προμαχώνες) γύρω από την πόλη και στα νησάκια της Λ/Θ, σχέδιο και επίβλεψη Μιχ. Κοκκίνη
9 Ιανουαρίου 1826 Ο τελευταίος ανεφοδιασμός της πόλης από τον Ελληνικό στόλο υπό τον Ανδρέα Μιαούλη.
25 Μαρτίου 1826
“Στο αιματοπότιστο νησί
μια χούφτα παλληκάρια
Το μέγα δένδρο ανάστησε
με τα χρυσά κλωνάρια
Ω! Μεσολόγγι! Ω! Δόξας γη!
Κι΄αστράφτει στον αιώνα
η Κλείσοβα του ολόφωτου
Μετώπου σου Κορώνα!”
Κωστής Παλαμάς
Ο Ιμπραήμ, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του την άλωση του Βασιλαδιού, του Ντολμά, και του Ανατολικού (Αιτωλικού), συγκατατέθηκε τώρα ν’ αφήσει τον Κιουταχή να εκπορθήσει την Κλείσοβα, ο οποίος για το σκοπό αυτό διέθεσε 3.000 άνδρες περίπου.
Έξι αλλεπάληλες έφοδοι: Ο Λάμπρος Κουτσονίκας (Οπ.π.σ.120), περιγράφει την πρώτη έφοδο των Αιγυπτίων:
«… ο εχθρός έφθασε με τας Αιγυπτιακάς τακτικάς στήλας, αίτινες ώρμησαν επί του μικρού οχυρώματος και με τας χείρας άδραξαν τους πάλους των οχυρωμάτων και ως εκ τούτου η φρουρά του Μεσολογγίου ενόμισεν, ότι οι εχθροί κατεκυρίευσαν την Κλείσοβαν, αλλ’ ο γενναίος αρχηγός (Τζαβέλλας) άφησε τους εχθρούς και επλησίασαν τόσον κοντά ώστε ουδεμία βολή να υπάγη επί ματαίω, διέταξεν αμέσως το πυρ και εξετελέσθη κατακεραυνώσας τους της πρώτης γραμμής πλησιάζοντας, οίτινες ως αστάχυες κατεθερίσθησαν και εστρώθησαν εις το έδαφος· οι εχθροί ιδόντες την φθοράν των εσταμάτησαν επ’ ολίγον, αλλ’ επήλθε και δεύτερον και τρίτον πυρ επ’ αυτών και τους κατεκύλισεν εις την γην».
Επιχειρούν πέντε αλλεπάλληλες εφόδους, αλλά και τις 5 φορές υποχωρούν μπρος στην ακατανίκητη ανδρεία και την ανεξάντλητη καρτερία των μαχητών της Κλείσοβας, οι οποίοι, καθοδηγούμενοι κατάλληλα, πυροβολούν με αξιοσημείωτη επιτυχία, κυρίως εναντίον των αξιωματικών των Αιγυπτίων -ιδίως Γάλλων- που διακρίνονταν από τις χρυσοποίκιλτες στολές τους.
Γύρω στη δύση του ηλίου, οι ηρωικοί υπερασπιστές αναμένοντας νέα σφοδρότερη έφοδο, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το πρόχωμα και να καταφύγουν στην εκκλησία. Πράγματι σε λίγο οι εχθροί εφορμούν για έκτη φορά, αποφασισμένοι τώρα με κάθε θυσία να καταλάβουν το νησί. Ο Αν. Γούδας14 μας δίνει την ακόλουθη ωραία περιγραφή:
«Ότε δε οι εχθροί υπερπλεόνασαν, τότε ο Τζαβέλλας και ο Σωτηρόπουλος απεσύρθησαν εις το εν τω μέσω του νησιδίου ναΐδριον της Αγίας Τριάδος. Ανέβησαν οι υπ’ αυτούς άπαντες εις την οροφήν, ένθα ο Σωτηρόπουλος είχε σχηματίσει ενωρίτερον είδος τι προμαχώνος εκ λίθων, ευρεθέντων πέριξ του ναού, εκ κεράμων και αλιευτικών κοφίνων, εμπλέων χώματος. Ωχυρώθησαν όπως κάλλιον εδύναντο όπισθεν αυτών και τόσον ευστόχως και αδιαλείπτως επυροβόλουν, ώστε εφόνευον άπαντας σχεδόν τους προσεγγίζοντας… »
Ο ίδιος ο Χουσεΐν, λαμποκοπώντας μέσα στην πλουμιστή στολή του, «αστράπτων» -κατά τον Στασινόπουλο- «από τον χρυσόν και τους πολυτίμους λίθους», σηκώνεται όρθιος στην πρασινοχρωματισμένη λέμβο του και παροτρύνει τους άνδρες του. Κατά κακή του όμως τύχη, τον επισημαίνουν οι καταφυγόντες στην εκκλησία, απ’ όπου κατά την επικρατέστερη εκδοχή (διότι υπάρχει και ή έγκυρη άποψη, την οποία καταγράφει ο Κασομούλης, ότι τον σκότωσε ο Σφήκας, ψυχογιός του Αξ/κού Αποστόλη Καρατζογιάννη, Νιχωρίτου), ο Παναγιώτης Σωτηρόπουλος – «άριστος σκοπευτής ών», όπως γράφει στην ιστορία του ο Στρατηγός Νικόλαος Μακρής – τον πυροβολεί και τον σωριάζει νεκρόν. Η λέμβος αποσύρεται και δίδει έτσι το σύνθημα της γενικής υποχώρησης στις εχθρικές γραμμές. Η φρουρά τους καταπυροβολεί και με επικεφαλής τον Κίτσο Τζαβέλλα ξιφήρη, εξορμά και τους καταδιώκει, σφάζοντας όσους είχαν βγει στο πρόχωμα και κυνηγώντας τους άλλους μέσα στη λιμνοθάλασσα, οι οποίοι πανικόβλητοι διασκορπίζονται.
Στο σημείο αυτό, συμπληρώνει ο Δημήτρης Φωτιάδης, μεταφέροντας την αφήγηση του Κασομούλη:
«Μόλις είδαμε από το Μεσολόγγι πως οι δικοί μας στην Κλείσοβα πήδησαν όξω από τα ταμπούρια τους, όρμησε τότες η «βοήθεια», όπου είχε μπει στα πλοιάρια και περίμενε. Λάμνοντας μ’ όλη τη βία τράβηξαν γραμμή κατά το νησάκι το πιο κοντινό στην Κλείσοβα. Σκιάζονται οι Αρβανίτες κι οι Αραπάδες που είτανε μαζεμένοι γύρω απ’ αυτό, τους πιάνει χαροτρομάρα και τρέχουν άλλοι από δω και άλλοι από εκεί».
Η λήξη της «πανημέρου» μάχης
Έτσι έληξε με την βοήθεια της Θεομήτωρος η «πανήμερος», όπως ονομάσθηκε, μάχη της Κλείσοβας, επειδή κράτησε από τα χαράματα μέχρι το σούρουπο της 25ης Μαρτίου 1826.
Στη μάχη της Κλείσοβας, οι απώλειές μας έφθασαν γύρω στους 60 ηρωικούς νεκρούς και τραυματίες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και αρκετοί Μεσολογγίτες.
Οι απώλειες των Τουρκοαιγυπτίων ανήλθαν, σύμφωνα με τους παρόντες τότε στο Μεσολόγγι απομνημονευματογράφους, κατά μεν τον Ν. Κασομούλη (Όπ.π.σελ. 237) σε 2.500 νεκρούς, «εκτός των όσων εσυνελάμβανον οι πλοιαροκονταρισταί ζώντας την αυγήν, ζητώντας την συμπάθειάν των (τους οποίους εφόνευον)», κατά δε τον Αρτέμιο Μίχο (Όπ.π.σελ. 54) σε 3.500 φονευθέντες και πληγωθέντες. Τέλος, ο Σπυρο-Μήλιος (Όπ.π.σελ. 221), κατά μαρτυρίαν του Παπαλουκά, μνημονεύει 3.500 νεκρούς, εκτός των πληγωμένων.
Αν ληφθεί υπόψη ότι έναντι 130 περίπου ηρωικών προμάχων της, η υπεροχή του εχθρού σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικά μέσα ήταν όχι απλώς συντριπτική, αλλά πρωτοφανής (1:25 αναφέρουν οι ιστορικοί), το έπος της Κλείσοβας θα πρέπει χωρίς υπερβολή να καταγραφεί ίσως -τηρουμένων των αναλογιών- σαν το μοναδικό νικηφόρο περιστατικό στην πολεμική ιστορία και όχι μόνο την Ελληνική.
Πηγή κειμένου: Νικόλαος Αθ. Κολόμβας
3 Απριλίου 1826 Ανεπιτυχής προσπάθεια ανεφοδιασμού από τον Μιαούλη
Απεγνωσμένη προσπάθεια ανεφοδιασμού της πόλης τη νύχτα 2/3 Απριλίου με μικρά πλοιάρια, αποκαλύφθηκε την ύστατη στιγμή και απέτυχε.
Χαρακτηριστική είναι το παρακάτω απόσπασμα από την επιστολή του Ναυάρχου Μιαούλη στις 4 Απριλίου 1826 (Ιω. Θεοφανίδη, Ό.π. σ.405).
«Με βαθυτάτην θλίψιν σας δίδω την απευκτέαν είδησιν, ότι το Μεσολόγγι εντός ολίγου, ήτοι δύο τριών ημερών το πολύ, πίπτει εις την εξουσίαν του εχθρού εξ αιτίας της πείνας.
Η πολυπαθής αυτή και ανδρεία φρουρά είναι ήδη τέσσαρας ημέρας νηστική και δεν ημπορεί να διατηρηθή περισσότερον καιρόν. Η σταλθείσα εις βοήθειαν της ναυτική δύναμις, και αν έφθανεν όλη, δεν ήτο ποτέ αρκετή να λύση τον αποκλεισμόν της θαλάσσης και της λίμνης, επειδή οσάκις και αν νικηθή ο εχθρικός στόλος, καθώς ενικήθη και χθες, αρκεί με την επιμονήν του να εμποδίση όλας τα επιχειρήσεις μας. Έπειτα, μετά την πτώσιν του Βασιλαδίου, φαίνεται αδύνατον να εμβάσωμεν πλέον την αρκετήν τροφήν, και επειδή ο εχθρός έχει περιζωμένην όλην την λίμνην με πολλά ελαφρά πλοιάρια, δεν είναι τρόπος εις το εξής, δια τους ανωτέρω λόγους, να εμβασθή ουδέ ολίγη τροφή, καθώς εδοκιμάσαμεν και δεν επιτύχαμεν.
10 Απριλίου 1826 Η απόφαση της Εξόδου
Αρχές Απρίλη, οι οπλαρχηγοί πήραν την μεγάλη απόφαση, μια απόφαση που έμελλε τελικά να υψώσει το Μεσολόγγι στην παγκόσμια ιστορία των ιδανικών της ελευθερίας, της ανδρείας, του πολιτισμού και να ανεβάσει τους πολεμιστές της εξόδου στο Πάνθεον της ιστορίας.
Η απόφαση εξόδου ορίσθηκε για την νύκτα της 10ης Απρίλη προς την 11η, καθώς ξημέρωνε Κυριακή των Βαΐων.
Την απόφαση τους την υπαγόρευσαν στον Κωνσταντίνο Κασομούλη.
Η απόφαση της Εξόδου
«Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος
Βλέποντες τον εαυτόν μας, το στράτευμα και τους πολίτας εν γένει μικρούς και μεγάλους παρ’ ελπίδαν υστερημένους από όλα τα κατεπείγοντα αναγκαία της ζωής προ 40 ημέρας και ότι εκπληρώσαμεν τα χρέη μας ως πιστοί στρατιώται της πατρίδος εις την στενήν πολιορκίαν ταύτην και ότι, εάν μίαν ημέραν υπομείνωμεν περισσότερον, θέλομεν αποθάνει όρθιοι εις τους δρόμους όλοι. Θεωρούντες εκ του άλλου ότι μας εξέλιπεν κάθε ελπίς βοηθείας και προμηθείας, τόσον από την θάλασσαν καθώς και από την ξηράν ώστε να δυνηθώμεν να βαστάξωμεν, ενώ ευρισκόμεθα νικηταί του εχθρού, αποφασίσαμεν ομοφώνως: Η έξοδός μας να γίνη βράδυ εις τας δύο ώρας της νυκτός 10 Απριλίου, ημέρα Σάββατον και ξημερώνοντας των Βαΐων, κατά το εξής σχέδιον, ή έλθη ή δεν έλθη βοήθεια:
Α΄. Όλοι οι Οπλαρχηγοί οι από την δάμπιαν του Στορνάρη έως εις την δάμπιαν του Μακρή, με τους υπό την οδηγίαν των, μία κολώνα, να ριχθούν εις την δάμπιαν του εχθρού εις την ακρογιαλιάν, εις το δεξιόν. Η σημαία του στρατηγού Νότη Βότζιαρη θέλει μείνει ανοικτή, ως οδηγός του σώματος τούτου. Ο στρατηγός Μακρής να την συνοδεύση με ειδήμονας, όπου γνωρίζουν τον τόπον.
Β΄. Όλοι οι Οπλαρχηγοί οι από την δάμπιαν του στρατηγού Μακρή έως εις την Μαρμαρούν με τους υπό την οδηγίαν των, μία κολώνα όλοι, να ριχθούν εις τον προμαχώνα αριστερά κατά των εχθρών. Ο στρατηγός Μακρής, με την σημαίαν του ανοικτήν, θέλει είναι οδηγός του σώματος τούτου, αριστερά.
Γ΄. Δια να μη μπερδευθή το Στράτευμα με ταις φαμελλιαίς, δίδεται το γεφύρι της δάμπιας του Στορνάρη, και όλοι οι φαμελλίται, εντόπιοι και ξένοι, να ταις συνοδεύσουν και να διαβούν απ’ εκεί. Τα δύο γεφύρια είναι το μεν δια την δεξιάν κολώναν και το της Λουνέττας δια την αριστεράν.
Δ΄. Κάθε οπλαρχηγός να σηκώνη τους στρατιώτας του ανά έναν από τον προμαχώνα του, ώστε ο τόπος να μείνη εύκαιρος έως εις την ύστερην ώραν.
Ε΄. – Οι από την Μαρμαρούν, άμα σκοτειδιάση, να τραβηχθούν από ένας-ένας και να σταθούν εις την δάμπιαν του Χορμόβα.
ΣΤ΄. Ο Τζιαβέλας, με όλον το Βοηθητικόν σώμα, να μείνη οπισθοφυλακή αυτός με όλους θέλει περιέλθει όλον τον γύρον του Φρουρίου να δώση την είδησιν εις όλους και να τους πάρη μαζί του.
Ζ΄. Το σώμα της Κλείσοβας, οδηγούμενον από τους Οπλαρχηγούς του, να εξέλθη με τα πλοιάρια εις την μίαν της νυκτός, σιγανά, και άμα φθάση εις την ξηράν να σταθή έως εις τας 2 ώρας, όπου θα γίνη το κίνημα απ’ εδώ, να κινηθή και αυτό.
Η΄. – Ο τόπος, το σημείον της διευθύνσεώς μας, θέλει είναι ο Άγιος Σιμεός. Οι οδηγοί θέλουν προσέχει να συγκεντρωθούμεν εκεί όλοι.
Θ΄. Οι λαγουμτζήδες να βάλουν εις τα φυτίλια φωτιά, λογαριάζοντες να βαστάξουν μετά την έξοδόν μας μία ώρα επέκεινα. Το ίδιον να οδηγηθούν και οι εις τας πυριτοθήκας ευρισκόμενοι ασθενείς και χωλοί. Ηξεύρομεν όλοι τον Καψάλην.
Ι΄. Επειδή θα πληγωθούν και πολλοί εξ ημών εις τον δρόμον, κάθε σύνδροφος χρεωστεί να τον βοηθή και να παίρνη και τ’ άρματά του, και εάν δεν είναι εκ του ιδίου σώματος.
ΙΑ΄. Απαγορεύεται αυστηρώς κανένας να μη αρπάξη άρμα συνδρόφου του εις τον δρόμον, πληγωμένου ή αδυνάτου, αργυρούν ή σιδηρούν και φύγη. Όπου φανή τοιούτος, μετά την σωτηρίαν μας θέλει δίδει το πράγμα οπίσω και θέλει θεωρείσθαι ως προδότης.
ΙΒ΄. Οι φαμελλίται όλοι, άμα προκαταλάβουν τους δύο προμαχώνας αι άλλαι δύο κολώναις, θέλουν κινηθεί αμέσως, ώστε να περιστοιχισθούν από την οπισθοφυλακήν.
ΙΓ΄. Κανένας να μη ομιλήση ή φωνάξη την ώραν της εξόδου μας, έως ότου να πέση το δουφέκι εις το ορδί του Κιουταχή από την βοήθειαν οπού περιμένομεν και εάν, κατά δυστυχίαν, δεν έλθουν βοήθεια, οι όπισθεν πάλιν θέλουν κινηθή αμέσως, όταν κινηθούν αι σημαίαι.
ΙΔ΄. Όσοι των αδυνάτων και πληγωμένων επιθυμούν να εξέλθουν και δύνανται, να ειδοποιηθούν από τα σώματά των τούτο. ΙΕ΄. Τα μικρά παιδιά όλα να τα ποτίσουν αφιόνι οι γονείς, άμα σκοτειδιάση.
ΙΣΤ΄. Το μυστικόν θέλει το έχομεν: «Καστρινοί και Λογγίσιοι».
ΙΖ΄. Δια να ειδοποιηθούν όλοι οι Αξιωματικοί το σχέδιον, επιφορτίζεται ο Νικόλας Κασομούλης, γραμματεύς του Στορνάρη, να περιέλθη από τώρα να τους το διαβάση, ιδιαιτέρως εις τον καθέναν. Εάν δε, εις αυτό το διάστημα, έξαφνα φανή ο στόλος μας, πολεμών και νικών να μείνωμεν έως ότου ανταποκριθούμεν.
Εν Μεσολογγίω 10 Απριλίου 1826»
10 Απριλίου 1826 H ‘Εξοδος
«Επέσαμεν εις τα περιχαρακώματα» αναφέρει η επιστολή Νότη Μπότσαρη, Κίτσου Τζαβέλα, Φωτομάρα, Δ. Μακρή κ.ά. οπλαρχηγών προς την κυβέρνηση δύο μέρες μετά την Εξοδο. Είναι συγκινητικά τα γραφόμενά τους, καθώς εξιστορούν πώς η ελπίδα της βοήθειας από τη Λιμνοθάλασσα χάθηκε και πώς ακριβώς προετοιμάσθηκε η ιστορική Εξοδος στις τρεις τα ξημερώματα.
Το γλυκοχάραμα της Κυριακής των Βαΐων βρίσκει το Μεσολόγγι στα χέρια των Τούρκων κατακτητών. Η πτώση του όμως δεν καταγράφηκε στην παγκόσμια ιστορία σαν ήττα, αλλά ως παγκόσμιο σύμβολο ψυχικής και ηθικής ανάτασης, όπως ακριβώς υμνείται στο λιτό, αλλά κλασικό στίχο του Διονυσίου Σολωμού: «Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι».
10 Απριλίου 1826 Η Ανατίναξη Καψάλη
Ο δημογέροντας Χρήστος Καψάλης, όταν κυκλώθηκε από τους εισβολείς στο σπίτι του, όπου είχαν συγκεντρωθεί τραυματίες, γέροντες και γυναικόπαιδα, έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη παρασύροντας πολλούς από τους εχθρούς που είχαν εισβάλει.
12 Απριλίου 1826 Ανατίναξη Ανεμόμυλου από τον Ιωσήφ Ρωγών
Ο Ιωσήφ Ρωγών ανατίναξε τον Ανεμόμυλο στην τελευταία πράξη αντίστασης (Μεγάλη Δευτέρα).
2 Μαΐου 1829 Υπογραφή Συνθήκης Απελευθέρωσης Μεσολογγίου
10 Μαΐου 1829 Οι Μεσολογγίτες αρχίζουν να επιστρέφουν στον τόπο τους
1830-1885 Μεσολογγίτες 5 πρωθυπουργοί
- Σπυρίδων Τρικούπης: ο πρώτος Πρωθυπουργός επί κυβέρνησης Ιω. Καποδίστρια
- Ζαφείριος-Ζηνόβιος Βάλβης: 2 φορές πρωθυπουργός 12/2/1863 και 14/4/1864
- Δημήτριος Βάλβης 30/4/1886 πρωθυπουργός
- Επαμεινώνδας Δεληγιώργης: 6 φορές πρωθυπουργός (σύντομης διάρκειας)
- Χαρίλαος Τρικούπης: 7 φορές πρωθυπουργός
1830-1840 Μεσολόγγι και Γαλαξίδι μία από τις 5 γεωγραφικές ενότητες με ναυπηγικές δραστηριότητες
Μεσολόγγι και Γαλαξίδι μία από τις 5 γεωγραφικές ενότητες με ναυπηγικές δραστηριότητες και επένδυση κεφαλαίων στον τομέα της ανοικοδόμησης (το Μεσολόγγι μία από τις 23 πόλεις που κρίθηκαν για ανοικοδόμηση)
1840 Από το 1840 λειτουργούν οι Αλυκές Μεσολογγίου
1855-1859 Παραγωγή και εμπορία σταφίδας και βελανιδιών
Από τα 1525 εμπορικά σκάφη της Ελλάδας τα μόνο 9 είναι μεσολογγίτικα (αιτία: η γενίκευση της χρήσης του ατμού από ξένα πλοία και η μικρή χωρητικότητα των ελληνικών σκαφών)
1859 Εκλογή βουλευτή Επαμεινώνδα Δεληγιώργη (αντιοθωνικού)
10 Οκτωβρίου 1880 Το Μεσολόγγι ξεσηκώνεται υπό τον Ροντήρη στον αντιδυναστικό αγώνα (Βασιλεία Όθωνος) που κατέληξε στην οριστική έξωση του Όθωνα.
1880-1885 Περίοδος Τρικούπη
Σημαντικά έργα του, που αφορούν το Μεσολόγγι: -Κατασκευή Σιδηροδρόμων Δυτικής Ελλάδας -Κατασκευή νέου Λιμανιού στο Κρυονέρι
1881-1885 Το Μεσολόγγι εκλέγει 3 βουλευτές ( 1 βουλευτής/10:000 δημότες)
1889 Διπλασιασμός πληθυσμού της πόλης (12.000 κάτοικοι)
1930 Κατασκευή λιμανιού στη ΝΔ πλευρά της πόλης. Τα βυθοκορρήματα εναποτέθηκαν γύρω από τη λεκάνη του Λιμανιού και έτσι δημιουργήθηκαν τα “σάλτσινα”(αλίπεδα) που πάνω τους προεκτάθηκε η πόλη.
1940 -1949 Το Μεσολόγγι και η περιοχή του αντιστέκονται στη Γερμανό-Ιταλική κατοχή
Βομβαρδισμός του λιμανιού από τους συμμάχους. Στη διάρκεια του εμφυλίου το Μεσολόγγι διχάζεται τραυματικά, όπως και όλη η Ελλάδα.
1950
Το Μεσολόγγι έχει 110.000 στρέμματα καλλιεργούμενης έκτασης. Λειτουργούν υδρόμυλοι. δίκτυο άρδευσης (μικρό), ελαιοτριβεία και συνεταιρισμοί. Σπουδαίος οικονομικός πόρος τα ιχθυοτροφεία της λ/θ. (800.000 οκάδες ψαριών και 2.000 οκάδες αυγοτάραχου) Μεσολόγγι, Αιτωλικό και 35 κοινότητες αριθμούν στους 52.505 κατοίκους.
1970
Στη δεκαετία του ‘70 (δικτατορία) έγιναν οι πιο καταστροφικές επεμβάσεις στο φυσικό χώρο της πόλης, της Κλείσοβας και των Αλυκών (μεγάλης έκτασης αποξηράνσεις κα). Αντικαταστάθηκαν οι παραδοσιακές καλλιέργειες. Το εμπόριο, η ναυτιλία και η ναυπηγική χάθηκε. Ο Βαθμός επέμβασης στη φύση υπήρξε ασύγκριτα μεγαλύτερος από το παρελθόν και σε πολύ σύντομο χρόνο.
Σχεδιασμός Διαδρομής
Κείμενα: Μάχη Παπαζήση